Er is een grote groep Nederlanders, die in de huidige maatschappij tussen wal en schip valt. Zij zijn onvoldoende zelfredzaam om zelfstandig hun dagelijkse leven te regelen, maar weten ook de weg naar hulp en ondersteuning niet te vinden. Hierdoor zijn ze niet in beeld bij overheid en hulpverlening. Met als gevolg dat problemen escaleren en er achteraf dure hulpverlening moet worden ingezet. Het gaat hierbij om zelfstandig wonende mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Met een kleine moeite kan de overheid voor hen het verschil maken tussen meedoen en langs de kant staan.
De maatschappij wordt steeds complexer en tegelijkertijd stelt de overheid steeds hogere eisen aan haar burgers om zoveel mogelijk zaken zelf te regelen. Bij MEE zien wij dagelijks welke effecten dat heeft op het leven van mensen met een LVB. Hoe zij steeds meer moeite hebben om mee te doen en steeds vaker en dieper in de problemen raken. We trekken aan de bel om dit tij zo snel mogelijk te keren.
Problematiek in cijfers
Wat onze cliëntondersteuners al jaren in hun dagelijkse praktijk ervaren is ook in cijfers hard gemaakt. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft in december 2020 een rapport uitgebracht, dat bij iedere beleidsmaker in het sociale domein op tafel zou moeten liggen. Dit rapport ‘Maatwerk in meedoen’ is een analyse van een grootschalig onderzoek naar de zelfredzaamheid van Nederlanders, die zelfstandig wonen. Mensen, die in een instelling wonen of dak- of thuisloos zijn, zijn in dit onderzoek niet meegenomen.
Een ander belangrijk rapport voor iedere beleidstafel is het interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) van het Ministerie van Financiën over de toereikendheid van hulp en ondersteuning aan mensen met een LVB uit september 2019.
Grote groep Nederlanders structureel overvraagd
Uit het onderzoek van het SCP blijkt dat 2,1 % van de zelfstandigw onende Nederlanders een licht verstandelijk beperking heeft (IQ 50-85). Dat gaat dus om maar liefst ongeveer 300.000 mensen, die gewoon tussen ons inwonen, achter een eigen voordeur. Mensen, die meestal niet opvallen. Zij hebben vaker moeite met het organiseren van huishoudelijke taken en dagelijkse bezigheden, zoals het reizen met openbaar vervoer en het regelen van financiën. Zo is een derde van hen niet in staat om zelfstandig het huishouden te doen en heeft ongeveer 80% moeite met één of meerdere administratieve handelingen als formulieren invullen en financiën afhandelen. In onze maatschappij waarin een groot beroep gedaan wordt op de zelfredzaamheid wordt een hele grote groep mensen dus structureel overvraagd.
Extra kwetsbaar
Deze kwetsbare mensen missen de intellectuele en de sociale vaardigheden om zich staande te houden in de steeds complexer wordende samenleving. Ze zijn niet bij machte om consequenties van keuzes te overzien en overschatten zichzelf, waardoor hun problematiek alleen nog maar verergert.
‘Double trouble’
Daar komt nog eens bovenop dat bij een aanzienlijk deel van de mensen met een LVB er sprake is van ‘double trouble’: behalve dat ze onvoldoende zelfredzaam zijn, beschikken ze ook nog eens over minder hulpbronnen om dat te kunnen compenseren. Zo heeft 40 procent van de volwassenen met een LVB een te laag inkomen om rond te kunnen komen en geen sociaal netwerk dat hen kan helpen bij het organiseren van hun dagelijks leven.
Geen wonder dus dat deze mensen oververtegenwoordigd zijn op de ‘verkeerde lijstjes’: schuldenproblematiek, justitie , slachtoffer van oplichting, misbruik via social media, seksuele uitbuiting, schooluitval, werkloosheid en verslaving. Zo is er naar schatting bij 30 tot 45% van de gedetineerden sprake van een lichte verstandelijke beperking.
Ondersteuning vinden is niet vanzelfsprekend
Om kwetsbare mensen te ondersteunen, heeft de overheid verschillende wetten en regelingen opgesteld. Helaas weten mensen met een LVB deze niet zelfstandig te vinden. En als ze al op de hoogte zijn van het bestaan van voorzieningen, die voor hen bedoeld zijn, is het aanvragen ervan voor hen veel te ingewikkeld.
Daar komt bij dat juist deze groep te maken heeft met een veelheid aan wetten (Wmo, Wlz, Participatiewet, Jeugdwet en Passend onderwijs) en het daardoor voor hen extra ingewikkeld is om de benodigde hulp en voorzieningen te vinden.
Problemen escaleren
Dan is het óók nog eens lastig om de ondersteuning te vinden bij die zoektocht naar passende hulp en voorzieningen.
De reguliere ondersteuning voor mensen met een LVB, zoals wijkteams en algemene voorzieningen, is vaak niet toereikend. Deze ondersteuning sluit niet aan op de behoefte en cognitieve vaardigheden van deze doelgroep. De procedures zijn te ingewikkeld, de dienstverlening te afstandelijk en de communicatie te tekstueel en te digitaal. Daardoor krijgt deze groep niet de ondersteuning die zij nodig heeft, waardoor hun problemen escaleren.
Inzetten op integrale ondersteuning
Om problematiek bij mensen met LVB te voorkomen of te verminderen adviseert het SCP in haar rapport om in te zetten op integrale ondersteuning, die zowel gericht is op het vergroten van de zelfredzaamheid als op het versterken van de hulpbronnen, en om hierbij alle relevante levensgebieden te betrekken. Dat is nu precies wat cliëntondersteuners doen! Het is hun vak om mensen met een beperking op weg te helpen bij het regelen van hun dagelijks leven. Zij kennen deze doelgroep als geen ander en weten de weg in het zorgsysteem.
Cliëntondersteuners voorkomen dat mensen met een LVB verdwalen in ‘het systeem’ en zorgen ervoor dat ze de juiste zorg en ondersteuning krijgen. Zo helpen ze hen hun leven op de rit te zetten en te voorkomen dat ze afglijden naar de verkeerde lijstjes.
Zonder aanpassing in de wet
Het mooie is: inzetten van onafhankelijke cliëntondersteuners vergt geen wettelijke aanpassingen. In de Wmo en de Wlz is geborgd dat iedereen, die dat nodig heeft, recht heeft op een onafhankelijk cliëntondersteuner die kan ondersteunen op alle levensgebieden. De extra kosten die deze inzet met zich meebrengt, verdienen we ruimschoots terug door de lagere kosten bij schuldsanering, justitie, UWV en alle andere gebieden waar we mensen met een LVB nu nog veel te vaak terugzien.
Alleen mensen met een LVB weten vaak niet van hun recht op cliëntondersteuning. Attendeer ze hier dus op en zorg ervoor dat ze cliëntondersteuning goed vindbaar is!
Zie deze mensen
Het belangrijkste: zie deze mensen. Erken dat ze er zijn, dat ze extra aandacht nodig hebben en dat ook zij recht hebben op volwaardig kunnen meedoen. Zorg ervoor dat je communicatie en dienstverlening, gericht op mensen met een hulpvraag, toegankelijk is voor mensen met een LVB. En zorg er ook voor dat professionals in dienstverlenende functie weten hoe ze een verstandelijke beperking kunnen herkennen en weten hoe ze deze mensen het beste kunnen benaderen.